Xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo: Tạo hành lang pháp lý cho phát triển bền vững trong kỷ nguyên số

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT Trần Văn Khải cho biết, thực hiện chỉ đạo của Lãnh đạo Quốc hội, Ủy ban KH,CN&MT đã chủ trì, phối hợp với Bộ KH&CN và VUSTA tổ chức hội thảo nhằm tham vấn ý kiến chuyên sâu của giới khoa học, chuyên gia và nhà quản lý. Đây là bước quan trọng trong quá trình xây dựng Luật AI, góp phần bảo đảm chất lượng và tính thực tiễn của dự thảo khi trình Quốc hội xem xét thông qua.

Ông Trần Văn Khải nhấn mạnh, AI được xác định là một trong những công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Việc kịp thời xây dựng dự thảo Luật AI có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhằm tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn, đồng thời tìm được điểm cân bằng giữa "quản lý" và "thúc đẩy".

Phó Chủ nhiệm Ủy ban gợi mở một số nhóm chính sách trọng tâm cần thảo luận, gồm: Phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng; nguyên tắc phát triển và ứng dụng AI; chính sách của Nhà nước; phân loại, quản lý hệ thống AI theo cấp độ rủi ro; cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox); trách nhiệm của các bên trong suốt vòng đời hệ thống AI; nguyên tắc xử lý vi phạm, phân định trách nhiệm bồi thường; bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật...

Chủ tịch VUSTA Phan Xuân Dũng khẳng định, việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật AI thể hiện tầm nhìn chiến lược của Việt Nam trong việc định hình khung khổ pháp lý cho công nghệ mới. Luật cần có cơ chế linh hoạt, vừa mở đường cho đổi mới sáng tạo, vừa bảo đảm quản lý hiệu quả, giúp AI trở thành động lực cho tăng trưởng mạnh mẽ trong thời gian tới.

Về Chiến lược quốc gia về AI, GS.TSKH Hồ Tú Bảo, Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán nhận định, dự thảo hiện mới tập trung vào AI tạo sinh mà chưa thể hiện rõ sự phát triển hài hòa giữa hai nhánh: AI phân tích và AI tạo sinh. Ông phân tích, AI phân tích hướng đến việc hiểu và dự đoán từ dữ liệu quá khứ, còn AI tạo sinh lại tập trung sáng tạo nội dung, ý tưởng và giải pháp mới. Vì vậy, Chiến lược quốc gia cần đồng thời phát triển cả hai hướng để bảo đảm năng lực cạnh tranh dài hạn. GS. Hồ Tú Bảo cũng kiến nghị rà soát, chuẩn hóa các khái niệm như "AI", "công nghệ AI", "hệ thống AI" và bổ sung thuật ngữ "Đạo đức AI" - bộ nguyên tắc đảm bảo công bằng, minh bạch, an toàn và trách nhiệm xã hội trong nghiên cứu, phát triển, sử dụng AI.

Đồng quan điểm, TS. Phùng Văn Ổn, Hội Tin học Việt Nam nhấn mạnh, trong bối cảnh nhiều nội dung do AI tạo ra chưa được kiểm chứng, việc đưa yếu tố "đạo đức và trách nhiệm" vào luật là cần thiết. Ông đề xuất bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền con người, quyền riêng tư; đồng thời bày tỏ băn khoăn về đề xuất thành lập Ủy ban Quốc gia về AI và Cổng một cửa AI, vì có thể làm "phình" bộ máy khi hiện nay đã có Ủy ban về chuyển đổi số.

Ở góc độ quản lý, ông Trần Đức Lai, Chủ tịch Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam đề xuất thành lập Hội đồng đạo đức AI độc lập trong Ủy ban với chuyên gia đa lĩnh vực, trong đó cần nêu rõ tỷ lệ tham gia của chuyên gia (mô hình của Singapore, tỷ lệ chuyên gia có thể từ 30-50%). Đồng thời, quy định rõ cơ chế phối hợp liên ngành giữa các Bộ khi xử lý vấn đề liên ngành; bổ sung vào nguyên tắc tôn trọng quyền riêng tư và cần nêu một số nguyên tắc cụ thể ở các văn bản dưới Luật.

Các đại biểu đều thống nhất rằng, việc ban hành Luật AI là yêu cầu cấp thiết, nhằm tạo khung pháp lý toàn diện để điều chỉnh hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng hệ thống AI một cách an toàn, hiệu quả. Nhiều ý kiến đánh giá dự thảo Luật đã được thiết kế công phu, đưa ra nhiều chính sách đột phá, song cũng cần tiếp tục hoàn thiện một số quy định mới như trách nhiệm bồi thường thiệt hại, để đảm bảo phù hợp với thực tiễn và thông lệ quốc tế, đồng bộ với các luật hiện hành như: Luật An ninh mạng, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Thay mặt Cơ quan chủ trì soạn thảo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long khẳng định, việc xây dựng Luật AI là bước đi quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội và quản trị quốc gia trong kỷ nguyên số. Một hành lang pháp lý rõ ràng, với các nhóm chính sách cụ thể, sẽ giúp phát huy tối đa tiềm năng của AI, đồng thời nhận diện, kiểm soát và giảm thiểu rủi ro. Bộ KH&CN sẽ tiếp thu đầy đủ các ý kiến của chuyên gia, nhà khoa học, cơ quan quản lý để tiếp tục hoàn thiện dự thảo trước khi trình Quốc hội xem xét.

Kết luận Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT của Quốc hội Trần Văn Khải ghi nhận và đánh giá cao những ý kiến đa dạng, sâu sắc và giàu giá trị thực tiễn; đồng thời khẳng định, Thường trực Ủy ban sẽ tổng hợp, phân tích toàn diện các góp ý liên quan đến phạm vi điều chỉnh, nguyên tắc phát triển, chính sách của Nhà nước, cơ chế quản lý theo rủi ro, đạo đức AI và hợp tác công - tư… để phối hợp cùng Bộ KH&CN hoàn thiện dự thảo Luật AI, trình Quốc hội trong thời gian tới.