Hội thảo có sự tham dự của đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, các Đại học Quốc gia, Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED), cùng đông đảo nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành và đại diện các cơ quan chủ trì, chủ nhiệm nhiệm vụ thuộc Chương trình 1187.
Phát biểu khai mạc hội thảo, Lê Yên Dung, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên, nhấn mạnh vật lý là nền tảng của nhiều lĩnh vực khoa học và công nghệ hiện đại, như công nghệ lượng tử, vật liệu mới, năng lượng cao, công nghệ bán dẫn, siêu máy tính và trí tuệ nhân tạo. Việc Chính phủ ban hành Quyết định số 1187/QĐ-TTg thể hiện quyết tâm chiến lược trong nâng cao tiềm lực khoa học và công nghệ quốc gia, đồng thời tăng cường gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu lý thuyết, nghiên cứu thực nghiệm và nghiên cứu ứng dụng.
Bà Lê Yên Dung, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên phát biểu khai mạc tại Hội thảo.
Sau 5 năm triển khai, Chương trình 1187 đã đạt được nhiều kết quả quan trọng.
Năng lực nghiên cứu vật lý của Việt Nam được tăng cường rõ rệt; tỷ lệ giảng viên có học vị tiến sĩ tại các trường đại học trọng điểm đạt từ 80–90%, vượt mục tiêu đề ra.
Nhiều phòng thí nghiệm trọng điểm và cơ sở nghiên cứu hiện đại được đầu tư, tập trung tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh.
Một điểm sáng đáng chú ý được ghi nhận tại Hội thảo là năng lực công bố quốc tế của cộng đồng vật lý Việt Nam có bước tiến quan trọng.
Tạp chí Journal of Science: Advanced Materials and Devices (JSAMD) đạt hệ số ảnh hưởng (IF) 8.0, xếp hạng Q1 ở cả bốn lĩnh vực, trở thành dấu mốc đáng ghi nhận. Nhiều nhóm nghiên cứu mạnh được hình thành; các đề tài cấp quốc gia, cấp Bộ thu hút sự tham gia tích cực của đội ngũ nhà khoa học và nghiên cứu sinh trong và ngoài nước.
Hoạt động hợp tác quốc tế tiếp tục được mở rộng. Việt Nam duy trì vai trò là thành viên tích cực của Viện Nghiên cứu Hạt nhân Liên hợp (JINR – Dubna), đồng thời tăng cường hợp tác với các trung tâm nghiên cứu lớn như KEK, CERN, RIKEN theo mô hình đồng tài trợ, đồng nghiên cứu. Trung tâm Quốc tế Vật lý dạng II dưới sự bảo trợ của UNESCO hoạt động hiệu quả, tạo sức lan tỏa trong khu vực.
Các đại biểu phát biểu tại Hội thảo.
Bên cạnh những kết quả đạt được, Hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra các khó khăn, thách thức, như kinh phí nghiên cứu còn hạn chế; khả năng tiếp cận các thiết bị nghiên cứu lớn còn khó khăn; năng lực giữa các nhóm nghiên cứu chưa đồng đều. Đáng chú ý, thứ hạng công bố SCOPUS của lĩnh vực vật lý có xu hướng giảm, đặt ra yêu cầu cần có những nỗ lực mạnh mẽ hơn để duy trì và nâng cao vị thế của Việt Nam trong khu vực ASEAN.
Trên cơ sở tổng kết 5 năm thực hiện Chương trình 1187 và bối cảnh phát triển khoa học – công nghệ quốc tế, Bộ KH&CN xác định một số định hướng trọng tâm cho giai đoạn tới. Theo đó, Bộ tập trung đầu tư có trọng điểm vào các hướng vật lý mũi nhọn có khả năng tạo đột phá như vật lý lượng tử, vật liệu mới, vật lý hạt, năng lượng cao, mô phỏng vật lý trên siêu máy tính; đồng thời thúc đẩy nghiên cứu phục vụ phát triển các công nghệ chiến lược, định hướng ứng dụng theo các quyết định của Chính phủ.
Bộ cũng định hướng hình thành các nhóm nghiên cứu mạnh quy mô quốc gia, có cơ chế hỗ trợ ổn định từ 3–5 năm nhằm tạo ra các công bố chất lượng cao và sản phẩm khoa học và công nghệ đạt trình độ quốc tế; hoàn thiện cơ chế tiếp cận thiết bị lớn, hạ tầng nghiên cứu dùng chung; đẩy mạnh hợp tác quốc tế theo mô hình linh hoạt, hiệu quả.
Cùng với đó, chuyển đổi số trong quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ tiếp tục được thúc đẩy, hướng tới xây dựng cơ sở dữ liệu về công bố, thiết bị và nhóm nghiên cứu, qua đó nâng cao tính minh bạch, giảm thủ tục hành chính, tạo điều kiện để nhà khoa học tập trung vào hoạt động chuyên môn.
Các đại biểu chụp hình lưu niệm.
Tại Hội thảo, các đại biểu đã nghe nhiều tham luận chuyên đề tiêu biểu, phản ánh rõ sự gắn kết giữa nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng, như: phát triển hệ thống đa cảm biến nano thông minh giám sát khí độc; robot tự hành phục vụ quan trắc bức xạ; thiết bị y sinh đo nhịp tim và huyết áp không xâm lấn; nghiên cứu vật liệu nano ứng dụng trong y sinh và chỉnh hình; hệ lưu trữ năng lượng thế hệ mới; kinh nghiệm thúc đẩy nghiên cứu thực nghiệm và đổi mới sáng tạo từ Nhật Bản.
Các phiên thảo luận mở diễn ra sôi nổi, tập trung vào những vấn đề then chốt như tháo gỡ vướng mắc trong cơ chế tài chính và mua sắm thiết bị đặc thù; nâng cao hiệu quả gắn kết giữa lý thuyết – thực nghiệm – ứng dụng; xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh; cập nhật và khai thác hiệu quả thiết bị lớn; đổi mới tiêu chí đánh giá, nghiệm thu nhiệm vụ khoa học và công nghệ.
