KHCN, ĐMST và CĐS: Động lực trung tâm cho khát vọng hùng cường

Trong giờ phút trang trọng của Lễ kỷ niệm, chúng ta cùng thành kính tưởng nhớ và bày tỏ lòng biết ơn vô hạn tới Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hoá thế giới; đồng thời bày tỏ lòng tri ân sâu sắc tới các bậc tiền bối cách mạng, những người làm công tác bưu chính, viễn thông, khoa học, công nghệ qua các thời kỳ đã không tiếc công sức, trí tuệ và xương máu để góp phần dựng xây nên KHCN, ĐMST và CĐS của Việt Nam hôm nay.

80 năm - một chặng đường lịch sử đủ dài để gian khó lắng thành cốt cách, để hy sinh hoá thành bản lĩnh, để chiến công trở thành niềm kiêu hãnh. Đó là 80 năm "đi trước mở đường", 80 năm phụng sự đất nước, 80 năm đồng hành cùng dân tộc.

Trong mọi bước ngoặt của lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh luôn là ngọn đuốc soi đường. Người dạy, "Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua; và những người thi đua là những người yêu nước nhất".

Chính tinh thần thi đua ấy đã nâng bước biết bao thế hệ cán bộ BCVT, KHCN vượt qua gian khổ, biến thiếu thốn thành sáng tạo, giữ vững "mạch máu thông tin" và thắp sáng "ngọn lửa tri thức" cho dân tộc trường tồn.

Chúng ta có thể tự hào khẳng định rằng, suốt tám thập kỷ qua, ngành BCVT, KH&CN không chỉ góp phần xây dựng nền móng của một đất nước độc lập, tự cường, mà còn gieo hạt giống tri thức và tinh thần ĐMST không ngừng cho các thế hệ mai sau.

Ngày 15/8/1945, tại Tân Trào - mảnh đất lịch sử thiêng liêng của cách mạng, Hội nghị toàn quốc của Đảng Cộng sản Đông dương đã ra Nghị quyết thành lập Ban Giao thông chuyên môn. Sự kiện ấy như viên gạch đầu tiên, đặt nền móng cho ngành Bưu điện Việt Nam - hạt nhân của "mạch máu thông tin" quốc gia, và ngày 15/8 trở thành Ngày Truyền thống của ngành Bưu điện.

Từ đó, những bước chân giao liên lặng thầm, những đôi dây điện báo chắp nối trong gian khó, những lá thư viết vội trong đêm, không chỉ chuyên chở mệnh lệnh cách mạng, mà còn mang theo niềm tin, ý chí và khát vọng độc lập của cả dân tộc.

Đêm ngày 19/12/1946, từ Bưu điện Bờ Hồ, bức điện "Toàn quốc kháng chiến" đã được phát đi. Dòng điện báo ngắn ngủi vang trên đường dây hữu tuyến, nhưng như sấm động bốn phương, hiệu triệu đồng bào: "Thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ".

Cũng trong năm 1946, con tem bưu chính đầu tiên in hình Chủ tịch Hồ Chí Minh được phát hành. Con tem tuy nhỏ bé nhưng mang ý nghĩa lớn lao, khẳng định chủ quyền quốc gia, ghi dấu Việt Nam trên bản đồ thế giới, khắc sâu hình ảnh Bác Hồ trong trái tim mỗi người dân Việt Nam.

Song hành cùng BCVT, KH&CN cách mạng đã định hình và khẳng định ngay giữa khói lửa chiến tranh. Ở Việt Bắc, dưới lán tre mỏng manh, Giáo sư Đặng Văn Ngữ cùng cộng sự đã lặng lẽ nghiên cứu, chế tạo thành công Penicilin, cứu sống hàng ngàn thương bệnh binh.

Giáo sư Trần Đại Nghĩa chế tạo thành công súng chống tăng Bazoka từ những vật liệu thô sơ nhất. Đó không chỉ là một công trình khoa học, mà còn là lời khẳng định, giữa gian khó, tri thức vẫn có thể nảy mầm, bén rễ và toả sáng.

30 năm khói lửa chiến tranh bảo vệ độc lập, thống nhất non sông là 30 năm những người giao bưu "vượt suối băng rừng", những chiến sĩ thông tin "đi trước mở đường", những nhà khoa học "biến thiếu thốn thành sáng tạo". Có những người đã gửi lại tuổi thanh xuân cho Tổ quốc, có những người đã vĩnh viễn nằm lại nơi rừng sâu, sóng dữ.

Hơn 10.000 cán bộ, chiến sĩ của ngành BCVT, KH&CN đã anh dũng hy sinh. Họ đã sống và chiến đấu cho lý tưởng "Không có gì quý hơn độc lập tự do", đã lấy máu mình viết nên bản trường ca bất tử, giữ vững mạch máu thông tin và thắp sáng ngọn lửa tri thức để dân tộc trường tồn và đi tới ngày toàn thắng.

Trong niềm tự hào và xúc động, chúng ta cúi đầu tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ của ngành - những người đã hoá thân vào đất mẹ, để lại di sản vô giá cho hôm nay và mai sau. Xin thắp nén tâm hương từ trái tim mình:

Chúng tôi không quên.

Dân tộc không quên.

Lịch sử không quên.

Mùa xuân năm 1975, đất nước trọn niềm vui non sông liền một dải. Nhưng sau ngày toàn thắng, chiến tranh đã để lại những vết thương rộng khắp. Hạ tầng BCVT, KHCN bị tàn phá nặng nề, những đường dây đứt gãy, nhiều bưu điện chỉ còn tro tàn, các viện nghiên cứu cạn kiệt cơ sở vật chất, đội ngũ cán bộ khoa học hao hụt sau những năm tháng trường kỳ khói lửa.

Trong bối cảnh ấy, toàn ngành đã bắt tay vào công cuộc khôi phục và tái thiết đất nước với tinh thần, "biến cái không thể thành cái có thể". Chỉ sau một thời gian ngắn, đường trục viba Bắc-Nam được nối liền, Đài thông tin vệ tinh mặt đất Hoa Sen được đưa vào hoạt động nối Việt Nam với thế giới, những trụ sở bưu điện lại sáng đèn, dòng thông tin phục vụ quản lý đất nước và nhu cầu của nhân dân lại tuôn chảy.

Công trình Thuỷ điện Thác Bà mang ánh sáng về với hàng triệu hộ dân, mở đầu cho chuỗi công trình thuỷ điện lớn khẳng định khả năng làm chủ công nghệ trong xây dựng hạ tầng.

Năm 1980, Anh hùng Phạm Tuân bay vào vũ trụ, sự kiện đã đưa hình ảnh con người Việt Nam vượt khỏi bầu trời Tổ quốc, trở thành biểu tượng truyền cảm hứng mạnh mẽ về khát vọng chinh phục khoa học, vũ trụ và tương lai.

Cũng trong thời kỳ ấy, lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu Đà Lạt được tái khởi động, các viện nghiên cứu tại Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh lần lượt hồi sinh, đào tạo lớp trí thức trẻ, đặt nền móng cho sự phát triển mới trong muôn vàn khó khăn của giai đoạn đất nước bị bao vây, cấm vận.

Năm 1986, Đại hội VI của Đảng đã khởi xướng công cuộc Đổi mới, một dấu mốc lịch sử trọng đại, mở ra kỷ nguyên đổi mới và hội nhập của đất nước, đồng thời cũng là bước ngoặt đối với ngành BCVT và KH&CN.

Từ đây, một loạt cột mốc lớn đã được ghi dấu, Việt Nam được xếp hạng cao ở nhiều lĩnh vực, và hôm nay, khi nhìn lại, chúng ta thấy một hành trình đầy kiêu hãnh.

KH&CN đã đưa Việt Nam từ một nước thiếu đói thành một nước tự chủ lương thực và xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, làm chủ công nghệ xây dựng nhiều công trình lớn, như đường dây 500KV Bắc - Nam, giàn khoan giầu khí tự nâng ở độ sâu 120m nước, đóng tàu trên 100.000 tấn, xây dựng cầu dây văng, đường cao tốc, ghép tạng và sản xuất vaccine, làm chủ thiết bị mạng viễn thông, vũ khí công nghệ cao, xếp hạng 44 thế giới về chỉ số ĐMST toàn cầu.

Về BCVT, Việt Nam là nước đi đầu về số hoá mạng viễn thông, phóng vệ tinh, mở cửa thị trường, phổ cập toàn dân về di động, Internet và bưu chính - chuyển phát, đầu tư viễn thông ra nước ngoài, xây dựng hạ tầng số, phát triển công nghiệp công nghệ số Make in Viet Nam, thực hiện chuyển đổi số, cơ sở dữ liệu về dân cư, định danh số toàn dân thông qua VNeID. Việt Nam thuộc top 30 thế giới về dịch vụ BCVT.

Khoa học xã hội và nhân văn đã góp phần hoàn thiện lý luận về chủ nghĩa xã hội, phát huy giá trị văn hoá và khẳng định chủ quyền quốc gia. Một số lĩnh vực nghiên cứu cơ bản như Toán, Vật lý, Việt Nam đã vươn lên đạt tầm khu vực và hội nhập sâu với quốc tế.

80 năm hành trình, tổ chức có thể thay đổi để phù hợp với các yêu cầu của cách mạng từng thời kỳ, nhưng BCVT, KHCN vẫn một ngôi sao dẫn lối, vẫn lời dạy của Bác Hồ, "Thông tin liên lạc là dây thần kinh, là mạch máu của con người", "Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải quay trở lại phục vụ sản xuất, phục vụ quần chúng".

Năm 1945, Bộ Giao thông Công chính thành lập và được giao quản lý lĩnh vực bưu điện (nay là bưu chính - viễn thông). Năm 1955, Tổng cục Bưu điện được thành lập và năm 1961 được tách ra trực thuộc Hội đồng Chính phủ. Năm 1961 và 1962, Trung ương Cục miền Nam thành lập Ban Thông tin liên lạc và Ban Giao bưu vận.

Năm 2002, thành lập Bộ Bưu chính, Viễn thông. Năm 2007, thành lập Bộ Thông tin và Truyền thông, quản lý thêm lĩnh vực báo chí, xuất bản.

Năm 1959, Uỷ ban Khoa học Nhà nước được thành lập, là cơ quan quản lý nhà nước đầu tiên về KH&CN. Ngày 18/5/1963, Bác Hồ đã đến dự "Hội nghị phổ biến khoa học kỹ thuật", và ngày 18/5 đã trở thành Ngày KH&CN Việt Nam. Năm 1992, Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường được thành lập. Năm 2002, lĩnh vực môi trường được tách ra và Bộ KH&CN được thành lập.

Ngày 1/3/2025, Bộ KH&CN, Bộ Thông tin và Truyền thông được hợp nhất thành Bộ KH&CN. Nhiệm kỳ 2025-2030 là nhiệm kỳ đầu tiên của Bộ KH&CN hợp nhất.

Nhiệm kỳ đầu tiên thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và CĐS quốc gia; nhiệm kỳ đầu tiên thực hiện đổi mới toàn diện về BCVT và KH&CN.

Nhiệm kỳ đầu tiên, bộ ba chiến lược KHCN, ĐMST và CĐS về chung một nhà; nhiệm kỳ đầu tiên, KHCN, ĐMST và CĐS nhận sứ mệnh là động lực trung tâm để thực hiện khát vọng Việt Nam đứng dậy trở thành nước phát triển có thu nhập cao.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã từng nhấn mạnh: "Tương lai thuộc về những dân tộc biết ấp ủ khát vọng lớn và chung tay hành động vì lợi ích chung". Trên tinh thần đó, Bộ KH&CN phát động phong trào thi đua yêu nước lần thứ nhất của ngành trong giai đoạn mới, với những định hướng lớn và dài hạn sau đây:

Thứ nhất, phát triển nền kinh tế tri thức dựa trên KHCN, ĐMST và dữ liệu số.

Thứ hai, xây dựng năng lực tự chủ công nghệ trong các lĩnh vực chiến lược theo tinh thần Make in Viet Nam. Ngày nay, không làm chủ công nghệ sẽ đồng nghĩa với việc không thể giữ vững chủ quyền quốc gia.

Thứ ba, đưa Việt Nam trở thành trung tâm ĐMST của khu vực ASEAN, châu lục và thế giới, trở thành quốc gia khởi nghiệp dựa trên công nghệ số và ĐMST.

Thứ tư, xây dựng hạ tầng hiện đại, nhân lực chất lượng cao cho các lĩnh vực của Bộ, bao gồm: KH, CN, ĐMST, bưu chính, viễn thông, hạ tầng số, công nghiệp công nghệ số, chuyển đổi số, sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn đo lường chất lượng và năng lượng nguyên tử, trong đó đặc biệt chú trọng hạ tầng trí tuệ nhân tạo, gắn với chủ quyền số và vị thế số của Việt Nam.

Thứ năm, KHCN, ĐMST và CĐS phải tập trung vào giải quyết các bài toán chiến lược của đất nước, hướng tới mục tiêu cuối cùng là nâng cao năng lực cạnh tranh, quản trị quốc gia, năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế, bảo đảm quốc phòng an ninh và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, phải đóng góp ít nhất 50% tăng trưởng GDP 2 con số.

Sự kết nối ba nhà: Nhà nước - Viện nghiên cứu/trường đại học - Doanh nghiệp, sự vinh danh nhà khoa học và doanh nhân là chìa khoá để hướng KH&CN tới giải quyết các bài toán của thực tiễn.

Thứ sáu, KHCN, ĐMST và không chỉ là công việc của một bộ, không chỉ là sự nghiệp của một ngành, mà là sự nghiệp chung của quốc gia, của toàn dân tộc.

Sức mạnh thật sự chỉ đến khi chúng ta gắn kết tất cả lại với nhau, đi cùng nhau một chặng đường dài. Một người đổi mới thì có một ý tưởng, một triệu người đổi mới thì có cả một tương lai.

80 năm lịch sử đã để lại cho chúng ta một di sản vô giá, là truyền thống anh hùng, bất khuất, kiên cường, sáng tạo và nghĩa tình sâu sắc của các thế hệ BCVT, KH&CN. Di sản ấy là nền móng, là hành trang để chúng ta bước tiếp.

Hôm nay, khi chúng ta tưởng nhớ và tri ân, không chỉ để nói lời cảm ơn, mà còn để nhận lấy từ các bậc cha chú đi trước một ngọn lửa - ngọn lửa trách nhiệm và khát vọng – để thắp sáng chặng đường phía trước.

Thế hệ hôm nay có sứ mệnh viết tiếp hành trình ấy, bằng khát vọng lớn, tư duy đổi mới và tinh thần phụng sự. Không chỉ làm chủ công nghệ, mà còn tạo ra công nghệ; không chỉ tiếp nhận tri thức, mà còn khai phá tri thức mới; không chỉ xây dựng hạ tầng số, mà còn thúc đẩy chuyển đổi số trong mọi lĩnh vực, để góp phần đưa Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên số và tri thức.

Thế hệ đi trước đã hy sinh để mở đường; thế hệ hôm nay phải phụng sự để đi tới đích./.

Nguyễn Mạnh Hùng
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ